Nederlandstalige spreekwoorden

Elck is om Raepen uit, Adriaen Pietersz. van de Venne

Een spreekwoord is een korte, krachtige uitspraak die een waarheid of wijsheid bevat. In tegenstelling tot een gezegde wordt steeds dezelfde tekst gebruikt:

A - B - C - D - E - F - G - H - I - J - K - L - M - N - O - P - Q - R - S - T - U - V - W - X - Y - Z

A

• „Aalmoezen geven verarmt niet.”

• Bron: Cornelis Kruyskamp, Woordenboek der Nederlandsche taal, M. Nijhoff, 1882, p. 23.
• Aanhaling(en): Jan Roegiers, Arenberg in de Lage Landen: een hoogadellijk huis in Vlaanderen & Nederland, Universitaire Pers Leuven, 2002, ISBN 9789058672339, p. 98.
• Betekenis: als je iets van je rijkdom weggeeft krijg je daar in geestelijk opzicht iets voor terug.
• Zie ook: Wikiwoordenboek.

• Aan de rand van het ravijn bloeien de mooiste bloemen.
  • Betekenis: de beste resultaten dragen tegelijkertijd de grootste risico's

• Aan de veren kent men de vogel.
  • Betekenis: aan het uiterlijk (verzorging/kleding) kun je zien met wat voor iemand je te maken hebt. De kleren maken de man.

• Aan de vruchten kent men de boom.
  • Betekenis: je kunt alleen iemand echt leren kennen door de dingen die doet en de manieren waarop iemand dingen aanpakt
  • Gebaseerd op Matteus 7:17-18

• Aap wat heb je mooie jongen.
  • Betekenis: iemand probeert door lief en aardig te doen iets gedaan te krijgen

• Achter de wolken schijnt de zon.
  • Betekenis: alle nare dingen zijn tijdelijk en daarna wordt het beter

• Aken en Keulen zijn niet op één dag gebouwd.
  • Betekenis: voor een uitgebreide klus heb je meer tijd nodig
  • Aangehaald: Jaap Zijlstra, Toekomst: bijbels dagboek, 1999, p. 27

• „Al draagt een aap een gouden ring, het is en blijft een lelijk ding.”

• Bron: Koninklijk Instituut voor taal-, land- en volkenkunde van Nederlandsch Indië, The Hague, Bijdragen tot de taal-, land- en volkenkunde van Nederlandsch Indië, Volumes 15-16, M. Nijhoff, 1868, p.40.
• Aanhaling(en): Mr. J. P. H. Donner, Donner: Niet alles is heilsgeschiedenis, Reformatorisch Dagblad, 24 januari 2014.
• Betekenis: als iets in essentie slecht of lelijk is, kun je het niet goed of mooi maken door er een kleinigheid aan te veranderen. (Ding verwijst hier naar de aap, niet naar de ring.)
• Zie ook: Wikiwoordenboek.

• Al doende leert men.
  • Betekenis: het is niet omdat je geen ervaring in iets hebt, dat je het niet moet proberen; door iets zelf te doen leert men dat het best

• Al is de leugen nog zo snel, de waarheid achterhaalt haar wel.
  • Betekenis: liegen keert zich tegen je, altijd! - met een leugen schiet iemand niets op omdat de waarheid altijd vroeg of laat naar buiten komt

• Alle gekheid op een stokje.
  • Betekenis: nu even serieus of nu tijd voor de waarheid

• Alle hens aan dek!
  • Betekenis: iedereen meehelpen

• Alle hout is geen timmerhout.
  • Betekenis: niet alles is van voldoende kwaliteit

• Alle wegen leiden naar Rome
  • Betekenis: er zijn veel manieren om je doel te bereiken
  • Betekenis: de uitkomst is altijd hetzelfde

• Als apen hoger klimmen willen, ziet men gauw hun blote billen.
  • Betekenis: zich voornamer voordoen dan men in het echt is, met gezichtsverlies tot gevolg

• Als de berg niet tot Mohammed komt, zal Mohammed tot de berg gaan.
  • Betekenis: genoegen nemen met wat er beschikbaar/mogelijk is

• Als de ene hand de ander wast worden ze allebei schoon.
  • Betekenis: wanneer je samenwerkt en elkaar helpt, is hetgeen gebeuren moet sneller gedaan

• Als de herder verdwaalt dolen de schapen.
  • Betekenis: als de leider het verkeerd doet weten de mensen die hem volgen niet wat ze doen moeten

• Als de kat van huis is, dansen de muizen op tafel.
  • Betekenis: als een gezaghebber niet aanwezig is, wordt daar gretig gebruik van gemaakt

• Als de nood het hoogste is, is de redding nabij.
  • Betekenis: in hoge nood komt er vaak plotseling een oplossing

• Als de vos de passie preekt, boer, let op uw kippen.
• Als de vos de passie spreekt, boer pas op je kippen (ganzen).
  • Betekenis: pas op voor slijmballen, ze willen altijd wat van je; als een bedrieger vrome dingen zegt moet je extra voorzichtig met deze persoon zijn

• Als de wijn is in de man, is de wijsheid in de kan.
  • Betekenis: iemand die te veel heeft gedronken is niet meer in staat goede beslissingen te nemen

• Als er een schaap over de dam is, volgen er meer.
  • Betekenis: als er de eerste stap is gezet is het voor een ander niet moeilijk meer om die ook te maken en volgt de rest vanzelf

• Als hadden geweest is, is hebben te laat. .
  • Betekenis: niet zeuren over gedane zaken

• Als het getij verloopt, verzet men de bakens.
  • Betekenis: als de omstandigheden veranderen neemt men andere nieuwe maatregelen, en stelt men andere uitgangspunten en doelen

• Als het kalf verdronken is, dempt men de put.
  • Betekenis: pas als het te laat is, neemt men maatregelen

• Als het schip lek is, gaan de ratten van boord. .
  • Betekenis: als het verkeerd loopt, laten valse vrienden je in de steek

• Als het water zakt, dan kraakt het ijs.
  • Betekenis: een logisch gevolg

• Als je hem een vinger geeft, neemt hij de hele hand
  • Betekenis: als je iemand een beetje helpt, wil diegene altijd je hulp

• Als katten muizen, mauwen ze niet.
  • Betekenis: wanneer je aan het eten bent, praat je niet zoveel.

• Als men over de duivel spreekt, dan trapt men hem op zijn staart.
  • Betekenis: het over iemand hebben en die dan plots tegen het lijf lopen, of iets gebeurt terwijl je het er net over had

• Als twee honden vechten om een been, loopt de derde er mee heen.
  • Betekenis: als twee personen ruzie hebben of er niet uit komen, kan een derde daarvan profiteren

• Al te goed is buurmans gek.
  • Betekenis: slachtoffer worden van je eigen goedheid / als iemand te goed is maken mensen gauw misbruik van iemand; geholpen hebben maar daar geen bedankje maar aanmerkingen op krijgen

• April doet wat hij wil.
  • Betekenis: de maand april is qua weer erg veranderlijk

• Arbeid adelt.
  • Betekenis: van hard te werken word je een nobeler/beter mens

• As is verbrande turf.
  • Betekenis: aan een voorwaardelijke belofte (as = als) heb je niets

B

• Baat het niet, dan schaadt het niet.
  • aangehaald = Stef Groenewoud, Stoppen met behandelen patiënt soms beter, Reformatorisch Dagblad, 20 november 2013.
  • Betekenis: je kunt het ieder geval proberen, want ook al lukt het niet, je gaat er niet op achteruit.

• Belofte maakt schuld.
  • Betekenis: als je iets beloofd hebt moet je dat ook nakomen

• Beter een half ei dan een lege dop.
  • Betekenis: beter iets dan helemaal niets

• Beter één vogel in de hand dan tien in de lucht.
  • Betekenis: kleine concrete resultaten zijn beter dan grootse plannen

• Beter een goede buur dan een verre vriend.
  • Betekenis: je hebt meer aan iemand in de buurt
  • Gebaseerd op Spreuken 27:10

• Beter hard geblazen dan de mond gebrand.
  • Betekenis: het is beter dat men zich inspant dan dat er door slordigheid of luiheid een ongeluk gebeurt/iets fout gaat

• Beter laat dan nooit.
  • Betekenis: het is beter dat iets een beetje te laat komt, dan dat het nooit gebeurt

• Beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald.
  • Betekenis: je kan beter iets voortijdig stoppen dan doorgaan tot het helemaal verkeerd gaat; wanneer je in de gaten hebt dat dit het niet de goede weg is, kun je beter stoppen en opnieuw beginnen

• Beter voorkomen dan genezen.
  • Betekenis: je kan beter iets voortijdig voorkomen dan er later de gevolgen van inzien

• Bezint eer ge begint.
  • Betekenis: denk goed na over de gevolgen voordat je actie onderneemt

• Bij het scheiden van de markt, leert men de kooplui kennen.
  • Betekenis: als de zaken eenmaal gedaan zijn leer je iemand pas kennen

• Bitter in de mond, maakt het hart gezond.
  • Betekenis: iets heeft een vieze smaak maar maakt de mens wel beter

• Blaffende honden bijten niet.
  • Betekenis: een grote mond hebben, maar als het er op aan komt niets doen, je moet daarom dus niet per definitie bang zijn voor iemand met een grote mond

• Boontje komt om zijn loontje.
  • Betekenis: hij krijgt wat hij verdient, de gevolgen zal iemand altijd wel een keer moeten gaan dragen

• Boter bij de vis.
  • Betekenis: meteen betalen, niet wachten

• Buurmans leed troost.
  • Betekenis: door het verdriet of de pijn van een ander kun je je eigen verdriet en pijn beter verdragen

D

• Daar helpt geen lievemoederen aan.
  • Betekenis: niets helpt, ook vriendelijke woorden niet

• Daar is geen woord Frans/Latijn/Chinees bij.
  • Betekenis: iedereen kan dat begrijpen

• Daar kan de schoorsteen niet van roken.
  • Betekenis: men kan niet alleen van vriendelijke woorden leven

• Daarvan gaan er dertien in een dozijn.
  • Betekenis: iets heel gewoons

• Daar zit 'em de kneep.
• Daar zit 'em de knoop.
  • Betekenis: daar zitten de moeilijkheden/problemen

• Dat haal je de koekoek.
  • Betekenis: dat zal wel waar zijn

• Dat wast al het water van de zee niet af.
  • Betekenis: iets is niet meer te veranderen/aan te passen

• Dat zal hem niet glad zitten.
  • Betekenis: iets zal niet meevallen en moeilijk zijn

• De aanhouder wint.
  • Betekenis: als je niet opgeeft lukt het vast wel

• De appel valt niet ver van de stam/boom.
  • Betekenis: een kind lijkt op zijn ouder(s) / een persoon vertoont gelijkenis met de ander

• De beste breister laat wel eens een steek vallen.
  • Betekenis: ook diegene die het kundigst is maakt fouten

• De beste stuurlui staan aan wal.
  • Betekenis: het is makkelijker om kritiek te geven dan om zelf iets te bereiken; diegenen die het moeilijke werk niet doen hebben wel de grootste kritiek en aanmerkingen, maar hebben er zelf geen ervaring mee en denken het toch beter te weten

• De boog kan niet altijd gespannen staan.
  • Betekenis: aan een stuk doorwerken is niet gezond, er moet ook rust tussendoor zijn

• De brutalen hebben de halve wereld.
  • Betekenis: wie brutaal is krijgt doorgaans meer dan dat diegene recht op heeft

• De dader ligt op het kerkhof.
  • Betekenis: er is niemand die weet wie de dader is

• De dorsende os zult gij niet muilbanden.
  • Betekenis: iemand die voor je werkt moet je goed behandelen

• De druiven zijn zuur.
  • Betekenis: iets zeggen niet erg te vinden maar er eigenlijk het tegenovergestelde van denken

• De een z'n dood is een ander z'n brood.
  • Betekenis: wat voor de één een nadeel is, daar profiteert een ander van

• De eerste klap is een daalder waard.
  • Betekenis: wie het eerste begint heeft de meeste kans op overwinning

• De ene dienst is de andere waard.
  • Betekenis: wanneer iemand helpt, doet men graag iets terug

• De gebraden duiven vliegen niemand in de mond.
  • Betekenis: iemand die luxe wil, zal daarvoor moeten werken

• De gekken krijgen de kaart.
  • Betekenis: dwaze en onverstandige mensen krijgen hun gelijk of ze dat hebben of niet

• De gelegenheid maakt de dief.
  • Betekenis: wanneer de omstandigheden het gemakkelijker erop maken is stelen verleidelijk

• De gestage drup holt de steen (uit).
  • Betekenis: door het vol te houden wordt uiteindelijk wel het doel bereikt

• De kleren maken de man.
  • Betekenis: met nette kleding en een goed verzorgd uiterlijk zal je veel sterker staan in het (zaken)leven

• De kost gaat voor de baat uit.
  • Betekenis: eerst moeten er kosten worden gemaakt alvorens men er iets aan verdienen kan

• De kruik gaat zolang te water, tot zij breekt.
  • Betekenis: men kan gevaarlijke dingen blijven doen totdat het misgaat.

• De laatste loodjes wegen het zwaarst.
  • Betekenis: aan het eind van de klus wordt het werken het meest moeilijk; de dingen op het einde van een karwei zijn het vermoeiendst

• De lampt hangt scheef.
  • Betekenis: het geld is op

• De liefde kan niet van één kant komen.
  • Betekenis: als je samen iets doet zal ieder moeten bijdragen

• De mens wikt, maar God beschikt.
  • Betekenis: de mensen maken allerlei plannen, maar het is niet aan hen of dat ook gebeurt

• De morgenstond heeft goud in de mond.
  • Betekenis: als men vroeg opstaat kan men veel werk verzetten

• De muren hebben oren.
  • Betekenis: let op wat je zegt, iedereen kan het horen

• De natuur is sterker dan de leer.
  • Betekenis: datgene at aangeleerd is wordt gauw vergeten

• De olie in de lamp is op.
  • Betekenis: het geld is op

• De ouderdom komt met gebreken.
  • Betekenis: als je ouder wordt ga je vanalles mankeren

• De pen is machtiger dan het zwaard.
  • Betekenis: woorden kunnen meer teweeg brengen dan wapens

• De pot verwijt de ketel dat die zwart ziet
  • Betekenis: een ander aanwijzen als schuldige, terwijl die zelf hetzelfde gedaan heeft

• De ratten verlaten het zinkende schip.
  • Betekenis: als de omstandigheden verslechteren denken sommigen alleen aan zichzelf en vertrekken

• De rijpste pruimen zijn geschud.
  • Betekenis: belangrijkste werk is gedaan of grootste deel van de oogst is binnengehaald

• De schellen vallen hem van de ogen.
  • Betekenis: plotseling iets begrijpen hoe het in elkaar steekt
  • Gebaseerd op Handelingen 9:18

• De soep wordt nooit zo heet gegeten als ze wordt opgediend.
  • Betekenis: de uitvoer van erg strenge maatregelen valt in de praktijk erg mee; de woorden van iemand worden minder zwaar opgepakt dan dat ze uitgesproken zijn

• De teerling is geworpen.
  • Betekenis: niet meer terugkunnen door de genomen stap

• De tijd kent geen genade.
  • Betekenis: de tijd gaat sneller voorbij dan je denkt

• De tijd zal het leren.
  • Betekenis: na verloop van tijd is er bekend hoe het gegaan is

• De vlag dekt de lading niet.
  • Betekenis: iets onder een goede naam verkopen zonder dat het ook die kwaliteit heeft

• De vruchten zullen de beloften der bloemen overtreffen.
  • Betekenis: het is nu al goed, maar het eindresultaat wordt nog veel beter

• De wens is de vader van de gedachte.
  • Betekenis: je gelooft iets, omdat je wil dat het zo is

• De wal keert het schip.
  • Betekenis: door beperkingen enigerlei niet verder kunnen

• De weg naar de hel is geplaveid met goede voornemens.
  • Betekenis: veel goede voornemens hebben zonder ze daadwerkelijk uit te voeren

• Die appelen vaart, die appelen eet.
  • Betekenis: datgene wat iemand zelf verkoopt eet/gebruikt die ook

• Die het breed heeft, laat het breed hangen.
  • Betekenis: als iemand veel geld heeft kan die veel bezitten

• Die het dichtst bij het vuur zit, warmt zich het best.
  • Betekenis: als je ergens vlak bij bent heb je daar vaak meer voordeel van dan wanneer dat niet het geval is

• Die het eerst komt, die het eerst maalt.
• Die eerst komt, het eerst maalt.
  • Betekenis: wie als eerste aankomt, wordt als eerste geholpen

• Die niet waagt, die niet wint
  • Betekenis: wie nooit een risico neemt kan ook niet iets bereiken

• Die niet werkt, zal niet eten.
  • Betekenis: wie bewust niet wil werken heeft geen recht op geld
  • Gebaseerd op 2 Tessalonicenzen 3:10

• Die staat ziet toe dat hij niet valle.
  • Betekenis: mensen die alles denken te weten of kunnen, moeten zelf maar oppassen voor fouten en problemen

• Die vlieger gaat niet op.
  • Betekenis: die gedachte gaat niet lukken

• Doe wel en zie niet om.
  • Betekenis: doe datgene wat je doet goed, doe goede daden, maar verwacht niet geprezen te worden of een dankje wel daarvoor

• Doe wel naar mijn woorden, maar ziet niet naar mijn daden.
  • Betekenis: ik geef raad waar je je het beste aan kan houden, maar ik doe het zelf niet

• Door de wol geverfd zijn.
  • Betekenis: zeer ervaren zijn

• Door schade en schande wordt men wijs.
  • Betekenis: een mens leert het beste van z'n fouten

• Door vragen wordt men wijs.
  • Betekenis: door het stellen van vragen kun je veel te weten komen en veel kennis opdoen

• Driemaal is scheepsrecht.
  • Betekenis: de derde keer zal je wel gaan lukken

E

• Een brutaal mens heeft de halve wereld.
  • Betekenis: iemand die wat durft te zeggen krijgt het meestal wel voor elkaar

• Eendracht maakt macht.
  • Betekenis: wanneer mensen samenwerken kan men veel bereiken

• Een ezel stoot zich in het algemeen geen tweemaal aan dezelfde steen.
  • Betekenis: wanneer iemand een fout heeft gemaakt past diegene er meestal voor op diezelfde fout nog eens te maken

• Eén gek kan meer vragen/vragen stellen dan tien wijzen kunnen beantwoorden.
  • Betekenis: er zijn altijd wel vragen waar niemand het antwoord op weet

• Een gewaarschuwd mens telt voor twee.
  • Betekenis: iemand die vooraf weet wat er fout kan gaan moet zich er maar op voorbereiden

• Een goed begin is het halve werk.
  • Betekenis: beter een goede start te maken dan later puin te moeten ruimen
  • Betekenis: met een goede voorbereiding kan het werk goed en snel gedaan worden

• Een goede buur is beter dan een verre vriend.
  • Betekenis: een buurman die je helpt heb je meer aan dan aan iemand die je nooit ziet

• Een goed hart is goud waard.
  • Betekenis: je treft niet snel meer mensen met een goed karakter

• Een goed verstaander heeft aan een half woord genoeg.
• Een goed verstaander heeft maar een half woord nodig.
  • Betekenis: als je luistert, dan snap je het meteen / iemand die goed luistert heeft niet veel uitleg nodig

• Een half ei is beter dan een lege dop.
  • Betekenis: beter iets dan niets

• Een huishouden van Jan Steen.
  • Betekenis: een rommelig huishouden hebben

• Een kat in het nauw maakt rare sprongen.
  • Betekenis: als het slecht gaat probeert men het op de vreemdste manieren op te lossen

• Een kat komt altijd op z'n pootjes terecht.
  • Betekenis: ingewikkelde en vervelende dingen kunnen vanzelf weer voor elkaar komen

• Een kruimeltje is ook brood.
  • Betekenis: wees gelukkig met wat je hebt

• Een man een man, een woord een woord.
  • Betekenis: wat je belooft moet je ook doen

• Een ongeluk zit in een klein hoekje.
  • Betekenis: door een kleine fout kunnen gemakkelijk erg nare ongelukken gebeuren

• Een oude bok lust wel eens een groen blaadje.
  • Betekenis: een oud persoon kan kan wel eens verliefd zijn op een vrij jong iemand

• Een oud voerman hoort nog graag het klappen van de zweep.
  • Betekenis: iemand die oud is vindt het fijn te praten over dingen van vroeger

• Een rollende steen vergaart geen mos.
  • Betekenis: iemand die slechts kort ergens werkzaam is komt niet vooruit

• Een rotte appel in de mand, maakt al het gave fruit te schand.
  • Betekenis: als iemand uit een groep een fout maakt benadeelt hij de hele groep; door slechts één persoon kan iedereen van die groep een slechte naam krijgen

• Een schip op het strand is een baken in zee.
  • Betekenis: van de fouten die anderen hebben gemaakt kun je zelf veel leren

• Een schurftig paard vreest de roskam.
  • Betekenis: iemand die aan iets schuldig is, heeft liever niet dat datgene onderzocht wordt

• Eens gezegd, blijft gezegd.
  • Betekenis: als iemand iets belooft moet die dat ook uitvoeren

• Eén uur van onbedachtzaamheid, kan maken dat men jaren schreit.
  • Betekenis: één moment van onvoorzichtigheid kan verschrikkelijke gevolgen hebben

• Een vliegende vogel heeft altijd meer dan een zittende.
  • Betekenis: iemand die veel buitenkomt krijgt altijd meer dan iemand die thuis blijft zitten

• Een vos verliest wel zijn haren maar niet zijn streken.
  • Betekenis: als iemand van uiterlijk is veranderd, maar niet van karakter; ook wanneer een mens ouder wordt, heeft die nog steeds dezelfde karaktertrekken

• Een vriendelijk gezicht brengt overal licht.
  • Betekenis: een vrolijk persoon weet vaak meer te bereiken dan iemand die nors is

• Een zondagssteek houdt geen week.
  • Betekenis: er rust geen zegen op het werk dat iemand op zondag doet

• Één zwaluw maakt nog geen zomer (variant: Eén zwaluw maakt de lente niet)
  • Betekenis: het lijkt op een begin, maar dat zegt niets over het resultaat; Of: als 1 ding goed loopt, betekent het niet dat andere dingen ook zo goed gaan lopen

• Eer is teer.
  • Betekenis: beledigd worden doet pijn

• Eerste gewin is kattengespin.
  • Betekenis: initiële winst kan zo weer zijn verloren

• Eerlijk duurt het langst.
  • Betekenis: een leugen komt op den duur altijd uit, maar de waarheid blijft altijd waar

• Eigen haard is goud waard.
  • Betekenis: het is nergens zo mooi als thuis; men hecht veel waarde aan het eigen bezit

• Eigen lof stinkt.
  • Betekenis: als iemand over zichzelf opschept geeft dat een erg rare indruk

• Eind goed, al goed.
  • Betekenis: de tegenslagen zijn gauw vergeten als het goed afloopt

• Elke dag een draadje is een hemdsmouw in een jaar.
  • Betekenis: als je iedere dag een beetje doet komt het karwei uiteindelijk klaar

• Elke dag heeft genoeg aan zijn eigen kwaad.
  • Betekenis: men moet zich niet zorgen maken over de toekomst

• Elke gek heeft zijn gebrek.
  • Betekenis: er valt op iedereen wel iets aan te merken

• Elke ketter heeft zijn letter.
  • Betekenis: ieder denkt dat de eigen mening bewezen kan worden

• Elke medaille heeft een keerzijde.
  • Betekenis: iets van twee kanten bekijken, aan iedere zaak zitten twee kanten, vaak een positieve en minder positieve kant

• Elke vogel zingt zoals hij gebekt is
  • Betekenis: iedereen zegt en doet het op de manier die bij hem past

• Elk huisje heeft z'n kruisje.
  • Betekenis: ieder gezin heeft eigen zorgen en problemen

• Elk meent z'n uil een valk te zijn.
  • Betekenis: een ouder meent dat diens eigen kinderen beter/slimmer/etc. zijn dan andermans kinderen

• Elk schot is geen eendvogel.
  • Betekenis: niet iedere poging of alles wat je doet is succesvol

• Ere wie ere toekomt.
  • Betekenis: als iemand het verdient moet die ook de eer voor zijn werk krijgen
  • Gebaseerd op Romeinen 13:7

• Er gaan veel makke schapen in een hok.
  • Betekenis: wanneer iedereen rustig blijft, passen veel mensen in dezelfde ruimte

• Er gaat een dominee voorbij.
  • Betekenis: in een gezelschap zwijgt iedereen plotseling

• Er is geen koe zo bont of er zit wel aan vlekje aan.
  • Betekenis: niets is perfect

• Er is geen pot zo scheef, of er past wel een deksel op.
  • Betekenis: ook voor een minder mooi meisje is er een man te vinden

• Er verdrinken er meer in het glas dan in de zee.
  • Betekenis: er gaan veel mensen dood door het drinken van alcohol

• Er zijn meer hondjes die fikkie heten.
  • Betekenis: er zijn meer mensen/etc. met dezelfde naam

• Er zijn vele wegen die naar Rome leiden.
  • Betekenis: iets kan vaak op meerdere manieren gedaan/bereikt worden

• Ervaring is de beste leermeester.
  • Betekenis: van datgene dat je zelf hebt meegemaakt leer je het meeste

G

• Gedachten zijn tolvrij.
  • Betekenis: iedereen mag vrij denken wat diegene wil

• Gedane zaken nemen geen keer.
  • Betekenis: iets dat gebeurd is, kan je niet meer terugdraaien

• Gedeelde smart is halve smart.
  • Betekenis: als je over problemen praat, dan kan je het makkelijker verwerken; door de problemen/ellende van een ander is het gemakkelijker de eigen problemen/ellende te dragen

• Geduld is een schone zaak.
  • Betekenis: wie rustig afwacht wordt beloond

• Geen geld, geen Zwitsers.
  • Betekenis: zonder geld krijg je hulp noch koopwaar of er is altijd wel geld nodig om iets gedaan te krijgen

• Geen haar op mijn hoofd die daar aan denkt.
  • Betekenis: ergens helemaal niets voor voelen

• Geen roosje zonder doornen.
• Geen rozen zonder doornen.
  • Betekenis: achter alle leuke/goede dingen zitten ook minder leuke kanten

• Geen nieuws is goed nieuws.
  • Betekenis: Zolang er geen nieuws over iets of iemand binnenkomt, kan men er doorgaans van uitgaan dat het goed (dwz niet slecht) gaat.

• Geen profeet is in zijn (eigen) land geëerd.
  • Betekenis: in tegenstelling tot vreemden, zijn mensen uit je woonplaats minder bereid te luisteren. Citaat uit Marcus 6:4

• Gekken en dwazen schrijven hun namen op muren (of deuren) en glazen.
  • Betekenis: mensen die het minst te melden hebben, schreeuwen vaak het hardst

• Geld maakt niet gelukkig.
  • Betekenis: er is meer in het leven dan rijkdom

• Geld verzoet de arbeid.
  • Betekenis: geld dat je krijgt maakt het harde vervelende werk weer goed

• Geld wat stom is, maakt recht wat krom is.
  • Betekenis: met geld kan men de ergste dingen goedmaken (voor geld is alles te koop)

• Gelijke monniken, gelijke kappen.
  • Betekenis: mensen van dezelfde soort hebben dezelfde rechten

• Geluk is de kunst een boeket te maken van de bloemen waar je bij kunt
  • Betekenis: gelukkig leven met de gegeven mogelijkheden/beperkingen

• Gestolen goed gedijt niet.
  • Betekenis: gestolen zaken brengen nooit voordeel

• Gewogen maar te licht bevonden.
  • Betekenis: gekeurd en afgekeurd worden

• Gierigheid is de wortel van alle kwaad.
  • Betekenis: door gierigheid ontstaan er veel problemen en is er veel ellende in de wereld

• Gissen doet missen.
  • Betekenis: als je niet zeker bent van je zaak maar gokt, gaat het meestal fout

• Goed begonnen is half gewonnen.
  • Betekenis: een goed begin is het halve werk

• Goede raad is duur.
  • Betekenis: bijna te moeilijk om raad te kunnen geven

• Goede waar prijst zichzelf.
  • Betekenis: voor goede waar hoeft geen reclame gemaakt te worden omdat het zich vanzelf verkoopt

• Goede wijn behoeft geen krans.
  • Betekenis: men komt vanzelf op goede producten af, die verkopen zichzelf, en daarom is reclame daarvoor niet nodig

• Goed gereedschap is het halve werk.
  • Betekenis: door de juiste hulpmiddelen te gebruiken wordt het karwei snel geklaard

• Goedkoop is duurkoop.
  • Betekenis: goedkope producten hebben meestal zoveel onkosten en nadelen dat ze daardoor duurder blijken te zijn dan een duurder product

• Goed voorbeeld doet goed volgen.
  • Betekenis: als je zelf op de goede manier handelt, nemen anderen dat vanzelf over

• Goed voorgaan doet goed volgen.
  • Betekenis: als je zelf op de goede manier handelt, nemen anderen dat vanzelf over

• Grijze haren zijn kerkhofsbloemen.
  • Betekenis: als je grijze haren krijgt, ben je niet zo ver meer van het kerkhof (ofwel de dood); oude mensen zijn dicht bij de dood

H

• Haast je langzaam.
  • Betekenis: doe het zo snel mogelijk, maar niet sneller (uit het Latijn: Festina lente)

• Haastige spoed is zelden goed./Maar haast je als het moet. Ook:
  Haast en spoed zijn zelden goed.
  • Betekenis: snel dingen afhandelen, kan bijna nooit goed eindigen

• Hardlopers zijn doodlopers.
  • Betekenis: als je haastig begint gaat het gauw fout, je kunt beter eerst goed nadenken voor je iets doet om ongelukken door haast te vermijden

• Het beste paard struikelt (ook) wel eens.
  • Betekenis: ook de beste maakt wel eens een fout

• Het beste paard van stal wordt overgeslagen.
  • Betekenis: grappige uitspraak wanneer iemand overgeslagen wordt

• Het bloed kruipt waar het niet gaan kan.
  • Betekenis: verborgen wensen en verlangens komen vroeg of laat bewust of onbewust bovendrijven, je kan ze niet onderdrukken
  • Betekenis: familieleden nemen het uiteindelijk steeds weer voor elkaar op

• Het doel heiligt de middelen.
  • Betekenis: om het doel te bereiken zijn alle middelen geoorloofd

• Het eerste gewin is kattengespin.
  • Betekenis: het gewonnen geld dat men vroeg in het spel wint raakt men later vaak weer kwijt

• Het eind zal de last dragen.
  • Betekenis: moeilijkheden en problemen komen vooral als het werk bijna af is

• Het ei wil wijzer zijn dan de kip.
  • Betekenis: het kind denkt het beter te weten dan de ouder

• Het ene oor in, het andere weer uit.
  • Betekenis: iets (een raad e.d.) wel horen maar het vervolgens meteen weer vergeten; gezegd van hardleerse personen aan wie hetzelfde steeds weer opnieuw moet worden verteld

• Het ene woord haalt het andere uit.
  • Betekenis: als de ene persoon een grote mond opzet, krijgt die dat van de ander terug

• Het gras aan de andere kant van de heuvel is altijd groener.
  • Betekenis: men denkt dat anderen geen problemen hebben

• Het hebben van de zaak, is het einde van 't vermaak.
  • Betekenis: Eens je iets hebt, is het verlangen ernaar weg.

• Het hemd is nader dan de rok.
  • Betekenis: familie gaat boven vrienden

• Het hinkende paard komt achteraan.
  • Betekenis: wanneer het werk is gedaan komt de rekening
  • Betekenis: na mooie dingen komen vaak de minder fijne dingen

• Het hoge woord moet er uit.
  • Betekenis: het moeilijke onderwerp waar iemand mee zit wordt uitgesproken

• Het hoofd loopt me om.
  • Betekenis: niet meer weten wat te doen (bv bij drukte)

• Het is altijd koekoek éénzang.
  • Betekenis: altijd hetzelfde verhaal vertellen of zelfde voorbeeld geven

• Het is goed riemen snijden van andermans leer.
  • Betekenis: het is gemakkelijk van andermans eigendom/geld te trakteren

• Het is niet al goud wat er blinkt.
• Het is niet alles goud wat er blinkt.
  • Betekenis: de dingen lijken mooier dan ze in werkelijkheid zijn; mooie verwachtingen kunnen weleens een addertje onder het gras verbergen

• Het is zo lang als het breed is.
  • Betekenis: hoe er ook naar iets gekeken wordt maakt niet uit, de uitkomst is altijd hetzelfde

• Het kan vriezen en het kan dooien.
  • Betekenis: het kan alle kanten uit gaan

• Het laatste hemd heeft geen zakken.
  • Betekenis: je kunt niets meenemen als je dood gaat (laatste hemd = doodshemd)

• Het leven is geen zoete krentenbol.
  • Betekenis: het is niet altijd zo mooi, iedereen heeft wel eens tegenvallers

• Het leven gaat niet altijd over rozen.
  • Betekenis: het is niet altijd zo mooi, iedereen heeft wel eens tegenvallers

• Het moet uit de lengte of uit de breedte komen.
  • Betekenis: het moet op een of andere manier gebeuren

• Het oog is groter dan de maag.
  • Betekenis: meer op het bord scheppen dan er opgegeten kan worden

• Het oog van de meester maakt het paard vet.
  • Betekenis: het werk gebeurt beter als de baas toezicht houdt

• Het oog ziet altijd van zich af.
  • Betekenis: de eigen fouten ziet men niet, maar andermans fouten altijd wel

• Het paard ruikt de stal.
  • Betekenis: opschieten om gauw thuis te komen

• Het sop is de kool niet waard.
  • Betekenis: een onderwerp is te onbelangrijk om er aandacht aan te geven

• Het verstand komt met de jaren.
  • Betekenis: oudere mensen zijn wijzer en...jongere mensen mogen fouten maken

• Het water loopt altijd naar de zee.
  • Betekenis: mensen die veel hebben krijgen er ook altijd steeds meer bij

• Het zijn niet alleen koks die lange messen dragen.
  • Betekenis: uiterlijk vertoon bewijst niets
  • Betekenis: het gereedschap hebben maakt iemand nog geen vakman

• Het zijn niet de slechtste vruchten waaraan de wespen knagen.
• Het zijn de slechtste vruchten niet waaraan de wespen knagen.
  • Betekenis: over de goede mensen worden vaak onaardige dingen verteld

• Het zijn sterke benen die de weelde kunnen dragen.
  • Betekenis: mensen die plotseling veel geld hebben, geven het gemakkelijk uit aan verkeerde dingen

• Hoe meer zielen, hoe meer vreugd.
  • Betekenis: hoe meer mensen er bij zijn, hoe leuker dat het is.

• Hoge bomen vangen veel wind.
  • Betekenis: bekende/belangrijk mensen of met een hoge functie krijgen sneller commentaar of kritiek

• Holle vaten bommen/klinken het hardst.
  • Betekenis: wie er het minste verstand van heeft, verkondigt het luidst zijn mening

• Honger maakt rauwe bonen zoet.
  • Betekenis: wanneer iemand echt honger heeft kan die dingen eten die die normaal niet lust
  • Gebaseerd op Spreuken 27:7 (Aan de hongerige ziel is alle bitter zoet)

• Hoogmoed komt voor de val.
  • Betekenis: iemand die erg trots is of hoogmoedig, krijgt gauw de bijbehorende ellende
  • Gebaseerd op Spreuken 16:18 (Hovaardigheid is vóór de verbreking, en hoogheid des geestes vóór de val)

• Hoop doet leven.
  • Betekenis: als je kan hopen op betere tijden, dan krijg je toch weer levenslust; zo lang je nog hoop hebt zijn er ook nog mogelijkheden

I

• Ieder diertje zijn pleziertje.
  • Betekenis: Iedereen vermaakt zich op zijn manier (je hoeft er geen oordeel over te hebben).

• Ieder vist op zijn getij.
  • Betekenis: iedereen doet zijn dingen wanneer hem dat het beste uitkomt

• In het donker zijn alle katjes even grauw.
  • Betekenis: alle meisjes lijken in het donker even mooi
  • Betekenis: in het donker is niet te zien wat er gedaan moet worden

• In het land der blinden is éénoog koning.
  • Betekenis: je hoeft maar weinig moeite te doen om mensen vóór te blijven als zij zich niet in dat onderwerp verdiepen of er geen tijd/moeite in willen stoppen
  • Betekenis: wanneer iemand als enige een beetje van iets weet, lijkt het voor iedereen die er niets van weet alsof diegene er echt verstand van heeft

• In het veen ziet men niet op een turfje.
  • Betekenis: wie rijk is let niet op een euro meer of minder

• In mei legt ieder vogeltje een ei.
  • Betekenis: in mei doet het weer aan de zomer denken

• Is Saul onder de profeten?
  • Betekenis: niet verwachten dat iemand er ook aanwezig is

• In troebel water is het goed vissen.
  • Betekenis: men kan van de moeilijkheden van een ander gebruik maken om er z'n eigen voordeel mee te doen

J

• Je kan geen omelet maken zonder eieren te breken.
  • Betekenis: om iets te bereiken moet je kosten maken of moeite doen

• Je kan niet de kool en de geit sparen.
  • Betekenis: je moet keuzes maken

• Je moet een gegeven paard niet in de mond kijken.
  • Betekenis: je moet niet te kritisch zijn over cadeaus, of koopjes

• Je moet de huid van de beer niet verkopen voor hij geschoten is.
  • Betekenis: men viert best de overwinning niet alvorens er gewonnen is

• Je moet geen slapende honden wakker maken.
  • Betekenis: beter niet over een bepaald onderwerp beginnen; je moet aan mensen die ergens niets van weten en het er wellicht niet mee eens zijn, niets erover vertellen

• Je moet roeien met de riemen die je hebt.
  • Betekenis: je moet gebruikmaken van de middelen die je ter beschikking staan

• Je weet nooit hoe een koe een haas vangt.
  • Betekenis: het kan altijd wel eens lukken

• Jij raapt nog geen stro van de aarde.
  • Betekenis: je hebt nog niets verwezenlijkt

• Jong geleerd is oud gedaan.
  • Betekenis: hoe eerder men iets leert, des te langer de vaardigheid zal blijven

• Jong te paard, oud te voet.
  • Betekenis: als je in je jeugd erg wordt verwend, krijg je het later erg moeilijk

K

• Kalmte zal je redden.
  • Betekenis: als je rustig blijft gaan de dingen beter

• Kan uit Nazareth iets goeds komen?
  • Betekenis: wanneer iemand een bepaalde opvoeding heeft gehad kan daar nis goeds van verwacht worden

• Katten die muizen, mauwen niet.
  • Betekenis: tijdens het eten praat men niet

• Kennis is macht.
  • Betekenis: veel weten kan veel invloed betekenen

• Keulen en Aken zijn niet op een dag gebouwd.
  • Betekenis: grote projecten kosten tijd (en vergen geduld)

• Kijken alsof men z'n laatste oortje versnoept heeft.
  • Betekenis: verlegen en beteuterd kijken

• Kinderen en dronken lui zeggen de waarheid.
  • Betekenis: ze weten niet wat ze geacht worden voor zich te houden en zeggen alles

• Kleine kopjes hebben ook oren. (variant: Kleine potjes hebben grote oren.)
  • Betekenis: je moet uitkijken met wat je zegt als er kinderen bij zijn

• Kleine oorzaken, grote gevolgen.
  • Betekenis: kleine dingen kunnen grote gevolgen hebben

• Kleine potjes hebben ook oren
• Kleine potjes hebben grote oren
  • Betekenis: ook kleine kinderen luisteren mee

• Kleine vossen bederven de wijngaard.
  • Betekenis: kleine fouten kunnen zorgen voor grote problemen in het geheel

• Komt men over de hond, dan komt men ook over de staart.
  • Betekenis: als men het moeilijkste gehad heeft is de rest eenvoudiger te doen

• Komt tijd, komt raad.
  • Betekenis: door het verloop van tijd komt de oplossing vanzelf aanzetten

• Krakende wagens lopen het langst.
• Krakende wagens rijden het langst.
  • Betekenis: nieuw hoeft niet altijd beter te zijn
  • Betekenis: mensen die vaak ziek zijn worden vaak toch heel oud

L

Affiche: Ledigheid is des duivels oorkussen. Recept: Daan Hoeksema's werk voor Neerlands jeugd.

• Laat uw linkerhand niet weten wat uw rechterhand doet.
  • Betekenis: als je een ander geld geeft kun je dat beter stilhouden want anderen hoeven het niet te weten

• Langzaam aan, dan breekt het lijntje niet.
  • Betekenis: je kunt beter rustig doorwerken, dan kan er het minste fout gaan

• Ledigheid is des duivels oorkussen/Een geplaveisde weg is des duivels oorkussen.
  • Betekenis: als je niets doet en lui bent, doe je ook niks goeds; mensen die zich vervelen omdat ze niets te doen hebben, kunnen tot de slechtste dingen komen daardoor

• Lekker is maar één vinger lang.
  • Betekenis: leuke dingen duren meestal maar erg kort

• Lest best.
  • Betekenis: het beste van alles komt op het einde

• Leugens hebben korte benen.
  • Betekenis: met een leugen schiet iemand niets op, na verloop van tijd komt de waarheid altijd naar buiten

• Leven als vrienden en rekenen als vijanden.
  • Betekenis: vriendelijk met elkaar omgaan uit een soort van formaliteit maar eigenlijk helemaal niet zo op elkaar gesteld zijn

• Leven en laten leven.
  • Betekenis: je hoeft je niet overal mee bemoeien, iets gewoon laten zoals het is

• Liefde is blind.
  • Betekenis: door verliefdheid de gebreken van een ander niet zien

• Lieg ik, dan lieg ik in commissie.
  • Betekenis: als ik niet de waarheid vertel komt dat omdat ik niet beter weet of vertel wat anderen vertellen

M

• Maak je maar boos, dan heb je twee keer werk, één keer om boos te worden, en één om niet meer boos te zijn.
  • Betekenis: woede kost veel energie en lost niets op

• Maart roert zijn staart.
  • Betekenis: in maart kan het erg koud zijn met winterse buien

• Meisjes die bloemen dragen, mag je kussen zonder te vragen.
  • Betekenis: zich mooier voordoen dan men is, is vragen om moeilijkheden

• Men kan geen ijzer met handen breken.
  • Betekenis: iets niet doen omdat er op dat moment de tijd/middelen niet voor handen zijn

• Men kan niet weten hoe een koe een haas vangt.
• Men weet nooit hoe een koe een haas vangt.
  • Betekenis: op onverwachte wijze tot een oplossing komen

• Men moet de boom buigen als die jong is.
  • Betekenis: goede gewoonten kunnen het beste al jong worden aangeleerd

• Men moet de dag niet prijzen voor het avond is.
  • Betekenis: pas als alles gedaan is kun je zeggen of het goed ging

• Men moet de huid niet verkopen voordat de beer geschoten is.
  • Betekenis: je moet niet geld uitgeven voordat je het hebt verdiend

• Men moet een gegeven paard niet in de bek zien/kijken.
  • Betekenis: met een cadeau moet je blij zijn en niet te kritisch naar kijken

• Men moet een paard de rug niet stuk rijden.
  • Betekenis: men moet niet te veel eisen van een ander

• Men moet geen oude bomen verpoten/verplaatsen.
  • Betekenis: je moet geen oude mensen uit hun vertrouwde omgeving halen

• Men moet geen oude schoenen wegwerpen voordat men nieuwe heeft.
  • Betekenis: je moet niet iets al afdanken zonder dat er een vervanger voor is

• Men moet het ijzer smeden als het heet is.
  • Betekenis: je moet op het juiste moment de kansen grijpen en dingen doen

• Men moet vossen met vossen vangen.
  • Betekenis: je moet een slimme persoon vangen door slim te zijn

• Men noemt geen koe bont, of er is een vlekje aan.
  • Betekenis: als er allerlei vervelende dingen worden verteld is er vast wel iets van waar

• Men vangt meer vliegen met honing dan met azijn.
  • Betekenis: door vriendelijk te zijn bereik je meer bij iemand dan met lelijke woorden

• Met de hoed in de hand komt men door het ganse land.
  • Betekenis: iemand die vriendelijk is bereikt meer in het leven dan iemand die onaardig en onbeleefd is

• Met de maat waarmee gij meet, zal u weder gemeten worden.
  • Betekenis: op de manier zoals je een ander behandelt zal je ook zelf behandeld worden

• Met hoge heren is het kwaad kersen eten.
  • Betekenis: plezier maken en belangrijke beslissingen nemen, gaan slecht samen

• Met onwillige honden is het slecht hazen vangen.
  • Betekenis: het is moeilijk om samen te werken met mensen die niet willen

• Met passen en meten wordt de tijd versleten.
  • Betekenis: men moet het aanpakken en geen tijd met onbelangrijke dingen verspillen

• Mijn naam is haas.
  • Betekenis: ik weet nergens van en wil er niks mee te maken hebben!

• Moeten is dwang, en huilen is kindergezang.
  • Betekenis: tussen twee kwaden moeten kiezen, je lot nemen

• Mooie liedjes duren niet lang.
  • Betekenis: geluk is van korte duur

N

• Na gedane arbeid is het goed rusten.
  • Betekenis: na het werk doet het goed te kunnen uitrusten

• Nakaarten heeft geen zin.
  • Betekenis: men moet niet doorgaan met doorzeueren over iets wat al geweest is

• Na mij de zondvloed.
  • Betekenis: dat is een probleem dat zich pas voordoet als ik er niet meer ben - het zal mijn tijd wel duren

• Na regen komt zonneschijn.
  • Betekenis: als er wat naars is gebeurd, wordt het daarna weer beter

• Na wat gepimpel, is de geest wat simpel.
  • Betekenis: na wat te hebben gedronken ben je meestal niet meer helder van geest

• Nieuwe bezems vegen schoon.
  • Betekenis: in het begin doen nieuwe mensen hun best en zijn ze ijverig. Later zien we ook hun gebreken

• Nieuwe heren, nieuwe wetten.
  • Betekenis: met een nieuwe baas komen er nieuwe regels

• Niemand kan twee heren dienen
  • Betekenis: twee dingen tegelijk doen gaat niet

• Niet geschoten, altijd mis.
  • Betekenis: als je het niet probeert, komt er ook niks van

• Niet om de knikkers, maar om het spel.
  • Betekenis: het gaat niet om het winnen, maar om het spel

• Nieuwe bezems vegen schoon.
  • Betekenis: wie nieuw begint wil vaak alles meteen veranderen

• Nood breekt wet.
  • Betekenis: bij moeilijke omstandigheden is er meer geoorloofd

• Nood leert bidden.
  • Betekenis: in nood leert men anderen om hulp vragen

• Nu breekt mijn klomp.
  • Betekenis: van verbazing niet meer weten wat te zeggen

O

• Oefening baart kunst.
  • Betekenis: door veel te oefenen verbeteren de prestaties

• Olie in het vuur gooien.
  • Betekenis: iets doen waardoor de ruzie opnieuw begint of oplaait

• Om de wille van de smeer, likt de kat de kandeleer.
  • Betekenis: erg vriendelijk zijn tegen iemand die je niet mag om iets van diegene gedaan te krijgen

• Onbekend maakt onbemind.
  • Betekenis: iets wat nog onbekend is, kan ook niet geapprecieerd worden

• Ondank is 's werelds loon.
  • Betekenis: voor de inspanning van mensen geen beloning krijgen maar alleen kritiek.

• Ondervinding is de beste leermeester.
  • Betekenis: door iets zelf mee te maken of te oefenen leert men het snelst

• Ongeluk komt zelden alleen.
  • Betekenis: een tegenslag wordt vaak gevolgd door nog meer problemen

• Onze Lieve Heer heeft rare kostgangers.
  • Betekenis: op de wereld lopen er allerlei merkwaardige mensen rond

• Oog om oog en tand om tand.
  • Betekenis: wraak nemen voor onrecht dat je is aangedaan, door de dader precies hetzelfde aan te doen. Voor de komst van moderne(re) rechtsstelsels betekende dit inderdaad dat men letterlijk dat wanneer iemand een oog bij je uitstak of een tand uitsloeg, je precies hetzelfde mocht doen. En wanneer een stamlid vermoord was door iemand van een andere stam, mocht men een lid van die andere stam doden

• Ook tussen de mooie bloemen groeien brandnetels.
  • Betekenis: de schoonheid van de omgeving biedt geen garantie voor onaangename zaken

• Oost west, thuis best.
  • Betekenis: waar je ook bent, thuis voel je beter op je gemak
  • Engels: Home Sweet Home

• Ongevraagd, ongeweigerd.
  • Betekenis: als je iets doet waarvoor geen toestemming is gevraagd kan het achteraf niet meer geweigerd worden omdat het al gebeurd is

• Onkruid vergaat niet.
  • Betekenis: elke tegenslag te boven komen

Op de galg schijten

• Op de galg schijten
• Tegen de galg schijten
• De galg beschijten
  • Betekenis: nergens bang voor zijn; maling hebben aan de gevolgen van je gedrag

• Op elk potje past een dekseltje.
  • Betekenis: bij iedereen en alles past wel iemand of iets

• Oude bokken hebben stijve horens.
  • Betekenis: oude mensen hebben vaak vaste gewoontes die maar moeilijk kunnen veranderen

• Ouderdom komt met gebreken.
  • Betekenis: letterlijk

• Overdaad schaadt.
  • Betekenis: te veel van iets is schadelijk

• Over smaak valt niet te twisten.
  • Betekenis: iedereen heeft een eigen smaak, een eigen persoonlijke voorkeur, niets mis mee

P

• Paarden die haver verdienen krijgen ze niet.
  • Betekenis: de mensen die het hardste werken, krijgen het minste geld

• Papier is geduldig.
  • Betekenis: men kan veel schrijven

• Pappen en nathouden.
  • Betekenis: mee bezig blijven of (onderwerp) aanhouden om resultaat te krijgen

• Parijs is wel een mis waard.
  • Betekenis: om een voordeel te behalen bij tegenstanders aansluiten

• Praatjes vullen geen gaatjes.
  • Betekenis: met praten alleen komt men er niet, er moet ook wat gedaan worden

R

• Rozegeur en maneschijn.
  • Betekenis: in het begin was alles goed en mooi

• Rust roest.
  • Betekenis: wanneer je niets doet gaat je vermogen achteruit

S

• Schijn bedriegt.
  • Betekenis: het niet kunnen afgaan op het uiterlijk

• Schoenmaker, blijf bij je leest.
  • Betekenis: doe alleen het werk waar je iets van kent
  • Betekenis: een mens moet zich alleen bezighouden met datgene waarvan die iets af weet of datgene wat die echt kan

• Schraalhans is hier keukenmeester.
  • Betekenis: weinig te eten hebben

• Sijmen betaalt.
  • Betekenis: diegene die het minste verdient draagt de kosten

• 's lands wijs, 'lands eer
  • Betekenis: ieder land heeft zo zijn eigen gewoontes en gebruiken

• Soort zoekt soort.
  • Betekenis: mensen met dezelfde interesses zoeken elkaar op

• Spreken is zilver, zwijgen is goud.
  • Betekenis: soms kun je beter je mond houden

• Stel niet uit tot morgen, wat je vandaag kunt doen.
  • Betekenis: doelt op actie, wees niet lui of gemakzuchtig, ga door en wel nu.
  • Betekenis: door nu het werk al te doen geeft het later een rustiger gevoel

• Stille waters hebben diepe gronden.
  • Betekenis: mensen die weinig zeggen kunnen vaak meer dan men denkt

• Strenge heren regeren niet lang.
  • Betekenis: wanneer een baas niet een beetje soepel is wordt het voor hem erg moeilijk

T

• Te laat de put gevuld als het kalf verdronken is (variant: Als het kalf verdronken is, dempt men de put).
  • Betekenis: als het ongeluk gebeurd is, helpt het niet meer voorzorgen te nemen. Betekent ook: men neemt pas maatregelen als het te laat is

• Thuis is in je schuur.
  • Betekenis: dit wordt gezegd als je weinig thuis bent

• Tijd heelt alle wonden.
  • Betekenis: door het verloop van tijd worden herinneringen zwakker en de erge/verdrietige/zware/kwaadmakende dingen minder erg

• Tijd is geld.
  • Betekenis: je kan iedere minuut in (werk)tijd gebruiken voor productieve activiteiten. Dus alle verspilde tijd is ook geldverspilling

• Tijd slijt.
  • Betekenis: door het verloop van tijd worden herinneringen zwakker en de erge/verdrietige/zware/kwaadmakende dingen minder erg

• Trekken aan een dood paard.
  • Betekenis: een hopeloze zaak die alleen maar energie kost en uiteindelijk niets oplevert.

• Twee handen op één buik.
  • Betekenis: twee personen die het altijd met elkaar eens zijn

U

• Uit het oog, uit het hart.
  • Betekenis: als je iemand niet meer ziet vergeet je hem ook sneller

• Uitstel is geen afstel. (Tegenovergestelde wordt ook vaak gebruikt: Uitstel is afstel).
  • Betekenis: als je iets uitstelt wil dat nog niet zeggen dat je het nooit meer gaat doen (Tegenovergestelde: je kunt het beter maar meteen doen, als je het uitstelt, komt het er vaak niet meer van)

V

• Van bruiloft komt bruiloft.
  • Betekenis: op een bruiloft kunnen twee mensen elkaar leren kennen die dan weer gaan trouwen

• Van dik hout zaagt men planken.
  • Betekenis: niet al te nauwkeurig of zorgvuldig werken

• Van praat komt praat.
  • Betekenis: een nieuwtje wordt snel verder verteld

• Van uitstel komt afstel.
  • Betekenis: letterlijk, wanneer iets wordt uitgesteld wordt het vaak vergeten en helemaal niet meer gedaan

• Veel beloven en weinig geven, doet de gek in vreugde leven.
  • Betekenis: veel mensen zijn al blij met een belofte en geloven alles

• Veel geschreeuw maar weinig wol.
  • Betekenis: veel woorden hebben maar in de praktijk komt daar weinig van terecht

• Veel honden zijn der hazen dood.
  • Betekenis: niemand kan op tegen heel veel tegenstanders

• Veel varkens maken de spoeling dun.
  • Betekenis: als er over veel mensen iets verdeeld moet worden krijgt iedereen maar een klein deel

• Vele handen maken licht werk.
  • Betekenis: als een karwei samen wordt opgepakt is het snel en gemakkelijk gedaan

• Verandering van spijs doet eten.
  • Betekenis: eens iets anders te doen doet de mens goed

• Verbaas U niet, verwonder U slechts.
  • Betekenis: letterlijk

• Vertrouwen komt te voet en gaat te paard. of Vertrouwen komt te voet en vertrekt te paard.
  • Betekenis: door een enkele stommiteit kan men vertrouwen of een reputatie die men jarenlang heeft opgebouwd in een keer teniet doen.

• Vieze varkens worden niet vet.
  • Betekenis: als iemand te kieskeurig is, krijgt die wellicht te weinig eten

• Vogeltjes die zo vroeg zingen zijn voor de poes.
  • Betekenis: wanneer iemand te snel van iets genieten wil, komen er vaak bedrogen vanaf

• Voorkomen is beter dan genezen.
  • Betekenis: door voorzichtig te zijn kun je problemen en ongelukken voorkomen

• Voor niets gaat de zon op.
  • Betekenis: alles kost geld en moeite, behalve datgene wat van de zon komt

• Voorzichtigheid is de moeder van de porseleinkast.
  • Betekenis: voorkom onheil door voorzichtig te zijn
  • Betekenis: moeilijke problemen moeten ook voorzichtig en op goede manier worden opgelost

• Voor niets gaat de zon op of Alleen de zon gaat voor niets op.
  • Betekenis: voor welvaart moet gewerkt worden, niks is gratis

• Vragen staat vrij. of Vragen is vrij.
  • Betekenis: iedereen heeft de gelegenheid om vragen te stellen

• Vrienden in nood, honderd in een lood.
  • Betekenis: wanneer er zich problemen voortdoen laten vrienden je vaak in de steek

W

• Waar een wil is is een weg.
  • Betekenis: als je iets echt wilt, dan zul je ook slagen /de weg vinden naar je doel
  • Of: als iemand echt wil is er altijd een manier om het gedaan te krijgen

• Waar gehakt wordt, vallen spaanders.
  • Betekenis: als je iets wil bereiken, moet je offers brengen
  • Betekenis: waar mensen werken worden fouten gemaakt, zonder daaraan te ontkomen

• Waar het hart vol van is, loopt/vloeit de mond van over.
  • Betekenis: over dingen die iemand bezig houdt praat men erg graag
  • Betekenis: wat je belangrijk vindt of waar je veel aan denkt, daar praat je ook veel over

• Waar het paard aangebonden is, moet het vreten.
  • Betekenis: men moet zich naar de omstandigheden schikken

• Waar niets is, verliest de keizer zijn recht.
  • Betekenis: zonder geld kan men wel iets willen, maar dan komt het er niet van

• Waar rook is, is vuur.
• Geen rook zonder vuur.
  • Betekenis: bij iedere gebeurtenis hoort een oorzaak. Van de meeste geruchten is er altijd wel iets waar
  • Of: als er iets naars over iemand wordt verteld is er vast wel een kern van waar

• Waar twee kijven hebben twee schuld.
  • Betekenis: als twee personen ruzie maken, valt dat hun allebei aan te rekenen

• Wat baten kaars en bril, als den uil niet zien en wil.
  • Betekenis: het heeft geen zin iemand te helpen die toch niet wil meewerken

• Wat de boer niet kent dat eet hij niet.
  • Betekenis: onbekend maakt onbemind
  • Betekenis: als iets onbekend is eten sommige mensen dat niet

• Wat heb ik nou aan mijn fiets hangen?
  • Betekenis: wat is hier aan de hand?

• Wat het oog niet ziet, wat het hart niet deert.
  • Betekenis: wat je niet ziet en niet weet heb je ook geen last

• Wat het zwaarst is moet het zwaarst wegen.
  • Betekenis: wat het belangrijkste is moet de doorslag geven

• Wat in het vat zit, verzuurt niet.
  • Betekenis: iets wat goed is, en goed bewaard wordt, verliest zijn waarde niet
  • Betekenis: wat belooft is zal ook worden ingelost

• Wat niet weet, wat niet deert.
  • Betekenis: waar je geen weet van hebt kun je ook geen last hebben

• Weet wat je zegt, maar zeg niet alles wat je weet.
  • Betekenis: wees voorzichtig met woorden en je informatie

• Wie 's nachts uit vissen gaat, moet overdag zijn netten drogen.
  • Betekenis: als je teveel gedronken hebt, ben je de volgende dag niets waard

• Wie aan de weg timmert heeft veel bekijks.
  • Betekenis: iemand die grote beslissingen moet nemen, krijgt vaak ook veel kritiek

• Wie a zegt moet ook b zeggen.
  • Betekenis: als iemand eenmaal ergens aan begonnen bent, moet die er ook mee doorgaan

• Wie boter op zijn hoofd heeft moet niet in de zon gaan lopen.
  • Betekenis: als je zelf iets gedaan hebt wat verkeerd is, moet je een ander niet van beschuldigen als die hetzelfde gedaan heeft

• Wie de roede spaart, haat zijn kinderen.
  • Betekenis: als je je kinderen nooit straft voor wat ze verkeerd doen, maak je er slechte mensen van

• Wie de schoen past, trekke hem aan.
  • Betekenis: als je je aangesproken voelt moet je er maar wat mee doen
  • Betekenis: zonder dat iemand bij naam wordt genoemd toch weten dat diegene wordt bedoeld

• Wie een hond wil slaan, kan gemakkelijk een stok vinden.
  • Betekenis: als je iemand (ergens mee) wilt afkeuren is er altijd wel een reden te vinden

• Wie een kuil graaft voor een ander, valt er zelf in.
  • Betekenis: je kan het slachtoffer worden van je eigen snode plannen
  • Gebaseerd op Spreuken 26:27

• Wie eens steelt is altijd een dief.
  • Betekenis: als iemand ooit heeft gestolen zal die altijd blijven stelen

• Wie geeft wat hij heeft, is waard dat hij leeft.
  • Betekenis: als je zoveel geeft zoveel je kunt, dan kan niemand je iets verwijten

• Wie goed doet, goed ontmoet.
  • Betekenis: wie goede dingen doet voor andere mensen kan soms ook goede dingen terug verwachten

• Wie het kleine niet eert, is het grote niet weerd.
• Wie het kleine niet leert, doet het grote verkeerd.
  • Betekenis: waardeer de kleine dingen in het leven, ze brengen je tot een groter doel

• Wie het laatst lacht, lacht het best.
  • Betekenis: na enige tijd is pas bekend wie de grootste aanleiding tot lachen heeft

• Wie het onderste uit de kan wil hebben, krijgt de deksel op de neus.
  • Betekenis: iemand die te begerig is loopt grote kans niets te krijgen

• Wie hoog klimt kan laag vallen.
  • Betekenis: belangrijke zaken snel kwijt raken door kleine dingen

• Wie in het schuitje zit moet meevaren.
  • Betekenis: wie ergens mee begonnen is moet dit ook afmaken

• Wie kaatst kan/moet de bal verwachten.
  • Betekenis: als je een ander plaagt, kun je verwachten dat die jou terug gaat plagen

• Wie met pek omgaat, wordt ermee besmet.
  • Betekenis: wie met slechte mensen omgaat neemt de gewoontes van die mensen over

• Wie mooi wil wezen, moet pijn lijden.
  • Betekenis: voor schoonheid moet je wat over hebben

• Wie niet horen wil, moet maar voelen.
  • Betekenis: wie niet luistert naar wijze raad, of wie ongehoorzaam is, zal de gevolgen wel aan den lijve ondervinden

• Wie niet sterk is moet slim zijn.
  • Betekenis: wie geen macht of invloed heeft moet zijn slimheid gebruiken om je doel te behalen

• Wie niet waagt, niet wint.
  • Betekenis: als je het nooit probeert, zal je ook geen succes hebben

• Wiens brood men eet, diens woord men spreekt.
  • Betekenis: diegene bij wie men in dienst is of waarvan men afhankelijk is geeft men gelijk

• Wie veel eist krijgt veel. Wie te veel eist krijgt niets.
  • Betekenis: je kan door het te vragen veel bij mensen gedaan krijgen, maar als je onredelijk wordt zal je worden overgeslagen

• Wie voor een dubbeltje geboren is, wordt nooit een kwartje.
  • Betekenis: je kunt nooit boven de stand komen waarin je geboren bent. Arm geboren, zal wel arm blijven

• Wie wind zaait, zal storm oogsten.
  • Betekenis: wie verkeerd handelt, zal de gevolgen daarvan ondervinden
  • Betekenis: wie zelf de boel opstookt zal er zelf de gevolgen vangaan dragen

• Wie zich aan een ander spiegelt, spiegelt zich zacht.
  • Betekenis: wie de problemen van een ander ziet weet hoe die moet handelen en voorkomt eigen schade zonder dat het hem zelf wat kost

• Wie zijn billen brandt, moet op de blaren zitten.
• Wie op billen brandt, moet op de blaren zitten.
  • Betekenis: als je iets doms doet, moet je de gevolgen dragen (liefst zonder klagen)

• Wie zijn gat brandt, moet op de blaren zitten.
  • Betekenis: als je iets doms doet moet je er ook de gevolgen van dragen

• Wie zijn neus schendt, schendt zijn aangezicht.
  • Betekenis: wie slecht spreekt over zijn familie, spreekt slecht over zichzelf

• Wie zwijgt, stemt toe.
  • Betekenis: als je het ergens niet mee eens bent, moet je het zeggen

• Wiens brood men eet, diens woord men spreekt.
  • Betekenis: men spreekt degene niet tegen van wie men voor zijn broodwinning afhankelijk is

Z

Zoals de ouden zongen, piepen de jongen, schilderij van nl:w:Jan Steen

• Zachte heelmeesters maken stinkende wonden.
  • Betekenis: een grondige oplossing is beter dan doormodderen of het voorzichtig aanpakken, ook al is hij pijnlijk

• Zij zijn allen op één leest geschoeid
  • Betekenis: allen van hetzelfde slag

• Zijn haan moet altijd koning kraaien.
  • Betekenis: een bepaald iemand moet altijd z'n gelijk krijgen of zin krijgen

• Zijn pruik staat scheef.
  • Betekenis: hij is gehumeurd

• Zijn schip voert te grote zeilen.
  • Betekenis: te veel geld uit geven

• Zoals de ouden zongen, piepen de jongen.
  • Betekenis: kinderen doen en denken vaak hetzelfde als hun ouders

• Zoals de waard is, vertrouwt hij zijn gasten.
  • Betekenis: argwanenende mensen zijn vaak zelf niet te vertrouwen (en andersom) / een mens denkt net zo over een ander als die over zichzelf denkt, dus als iemand zelf oneerlijk is denkt diegene dat anderen ook oneerlijk zijn

• Zoals de wind waait, waait zijn jasje.
  • Betekenis: hij gaat met de heersende mening mee of telkens van mening veranderen afhankelijk van de mensen om iemand heen

• Zoals het klokje thuis tikt, tikt het nergens.
  • Betekenis: uiteindelijk is het thuis toch het beste toeven (zie ook: Eigen haard is goud waard, Oost west, thuis best)

• Zo gewonnen, zo geronnen.
  • Betekenis: geld dat men snel wint raakt men ook vaak gauw weer kwijt
  • Betekenis: als iets heel makkelijk is komen aanwaaien dan is het verlies ervan niet zo erg

• Zolang er leven is, is er hoop.
  • Betekenis: er is altijd hoop, dus geef nooit op!
  • Betekenis: er is nog een klein beetje loop dat het nog kan veranderen als het ernstig is

• Zonder geluk vaart niemand wel.
  • Betekenis: alleen met hard werken komt men er niet, ook een beetje geluk is nodig om ergens te komen

• Zo vader, zo zoon (of: Zo moeder, zo dochter).
  • Betekenis: kinderen erven de eigenschappen van hun ouders

• Zoveel hoofden, zoveel zinnen.
  • Betekenis: iedereen heeft een eigen mening waarbij men moeilijk samen tot een oplossing kan komen

• Zo zijn we niet getrouwd.
  • Betekenis: op die manier iets niet afgesproken hebben

• Zuinigheid met vlijt, bouwt huizen als kastelen.
  • Betekenis: door te sparen krijg je uiteindelijk een grote som geld

• „Zwijgen kan niet verbeterd worden.”

• Bron: P.J. Harrebomée, Spreekwoordenboek der nederlandsche taal, of verzameling van nederlandsche spreekwoorden en spreekwoordelijke uitdrukkingen van vroegeren en lateren tijd, Volume 2, Kemink, 1861, p. 293.
• Aanhaling(en): Hildebrand, Verscheidenheden meest op letterkundig gebied, E.F. Bohn, 1876, p. 100.
• Wordt als Ik heb geleerd dat zwijgen niet verbeterd kan worden veelvuldig aan Willem Elsschot toegeschreven, maar aangezien verschillende meldingen voor zijn geboorte zijn gepubliceeerd, is duidelijk dat Elschot zich baseerde op dit spreekwoord. Dit geldt ook voor de titel (Zwijgen kan niet verbeterd worden) van de na zijn overlijden gepubliceerde bundel van niet eerder gebundelde teksten.

Zie ook

• Nederlandstalige gezegden
• Nederlandstalige weerspreuken

Externe bron

• F.A. Stoett, Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden, W.J. Thieme & Cie, Zutphen, 1923-1925 (vierde druk).