Sigmund Freud

Sigmund Freud, ca. 1905.

Wikipedia

Sigmund Freud (1856-1939) was een Oostenrijks psychiater.

• „Twee grote krenkingen van haar naïeve eigenliefde heeft de mensheid in de loop der tijden van de wetenschap moeten dulden. [...] De derde en gevoeligste krenking evenwel zal de menselijke megalomanie ondergaan door toedoen van het moderne psychologische onderzoek, dat het Ik wil aantonen dat het niet eens de baas is in zijn eigen huis, maar aangewezen blijft op schamele berichten over wat er zich onbewust in zijn zielenleven afspeelt.”

• Origineel in het Duits:
  “Zwei große Kränkungen ihrer naiven Eigenliebe hat die Menschheit im Laufe der Zeiten von der Wissenschaft erdulden müssen. [...] Die dritte und empfindlichste Kränkung aber soll die menschliche Größensucht durch die heutige psychologische Forschung erfahren, welche dem Ich nachweisen will, daß es nicht einmal Herr ist im eigenen Hause, sondern auf kärgliche Nachrichten angewiesen bleibt von dem, was unbewußt in seinem Seelenleben vorgeht.”
• Bron: Sigmund Freud, "18. Vorlesung: Die Fixierung an das Trauma, das Unbewusste" in: Vorlesungen zur Einführung in die Psychoanalyse, 1917, p. 323-324
• Aanhaling(en): Walter Schönau, "Sigmund Freud: de mens verliest zijn innerlijke autonomie" in: Galilei, Darwin, Freud: de ontmanteling van de mens, 2003 (lezing in de cyclus Studium Generale van de Universiteit Twente)
• Met deze uitspraak plaatst Freud zich in wat hij de "decentreringstraditie" noemt: nadat de Copernicaanse revolutie de mens uit het middelpunt van het heelal had verwijderd, en het darwinisme uit zijn bevoorrechte positie in de schepping, ontmaskerde de psychoanalytische theorie van het onbewuste nu ook de soevereiniteit over zijn innerlijk leven als een illusie. Het concept van "baas in eigen huis" haalde Freud klaarblijkelijk bij de theoloog Friedrich Wilhelm Hildebrandt (Der Traum und seine Verwertung für's Leben, 1875).

• „Geloof u echt dat het zo een handvol gewetenloze strebers en verleiders gelukt zou zijn al deze boze krachten te ontketenen als de miljoenen volgelingen niet medeschuldig waren?”

• Origineel in het Duits:
  “Glauben Sie wirklich, daß es einer Handvoll gewissenloser Streber und Verführer geglückt wäre, all diese bösen Geister zu entfesseln, wenn die Millionen von Geführten nicht mitschuldig wären?”
• Bron: Sigmund Freud, "9. Vorlesung. Die Traumzensur" in: Vorlesungen zur Einführung in die Psychoanalyse, 1917, p. 157
• Aanhaling(en): Rob Riemen, Mens worden is een kunst. Vier etudes, 2023, p. 81
• Voor Freud toonde het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog aan dat er kwade krachten in de menselijke natuur scholen.

Onbewezen toegeschreven

• „Ik kan de Gestapo iedereen van harte aanbevelen.”

• Origineel in het Duits:
  “Ich kann die Gestapo jedermann aufs beste empfehlen.”
• Bron: Sigmund Freud op 4 juni 1938 bij het ondertekenen van de verklaring dat hij correct was behandeld door de Oostenrijkse autoriteiten: Ernest Jones, The Life and Work of Sigmund Freud, vol. 3, 1953, p. 226 (‘I can heartily recommend the Gestapo to anyone’)
• Aanhaling(en): Michal Wójcik, Treblinka 1943. Het verhaal van de opstand in het vernietigingskamp, 2020
• Freud had heel wat last om uit het nazistische Oostenrijk te mogen vertrekken. Toen hij eindelijk toelating kreeg, moest hij een verklaring ondertekenen dat hij en zijn gezin correct waren behandeld. Volgens zijn biograaf Ernest Jones zou hij toen gevraagd hebben of hij nog een zin mocht toevoegen. Hoewel Jones dus strikt genomen niet beweerde dat hij de sarcastische zin ook werkelijk had neergeschreven, werd dit meestal zo begrepen en geciteerd. In 1989 bleek het tegendeel toen de originele verklaring werd geveild. Ook de hypothese van een mondelinge grap is overigens zeer twijfelachtig, want Freud was depressief en in gevaar.

Over Freud

• „Langzaam maar zeker werd Europa gelardeerd met de freudiaanse termen, nòg iets langzamer maar nòg iets zekerder drongen brokstukken van zijn therapie in de klinieken der tegenstanders door.”

• Bron: Menno ter Braak, Nietzsche contra Freud (1934), in: Menno ter Braak, Verzameld werk. Deel 3, G.A. van Oorschot, Amsterdam 1950, p. 79.
• Aanhaling(en): Boven, E.van en Kemperink, M., Literatuur van de moderne tijd: Nederlandse en Vlaamse letterkunde in de 19e en 20e eeuw, Uitgeverij Coutinho, 2006, ISBN 9789062834945, p. 161.